KSZTAŁTOWANIE EUROPY
Czym jest Europa? Europa nigdy nie była przestrzenią precyzyjnie określoną pod względem geograficznym. Nazwa kontynentu wywodzi się z greckiego starożytnego mitu o Europie, który na przestrzeni wieków był wielokrotnie na nowo interpretowany, jak sama historia, w zależności od punktu widzenia.
Europę określają jej osiągnięcia i tradycje, ale co odróżnia ją od innych kontynentów? Czy możemy powiedzieć, że mamy wspólną europejską przeszłość, skoro historia różnie wpływała na losy poszczególnych ludzi? Czy możemy znaleźć jakiś wspólny mianownik, jakieś repozytorium europejskiej pamięci?
Audio przewodnik:
EUROPA NA MAPIE
Gdzie zaczyna się, a gdzie kończy Europa? Od najdawniejszych czasów jest uważana za odrębną z uwagi na jej ukształtowanie kulturowe i historyczne, jednak z geograficznego punktu widzenia tworzy jeden kontynent z Azją.
Zainteresowanie Europejczyków mapami i ich kreśleniem ma długą i różnorodną historię sięgającą starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Odkrycie w XV w. drogi morskiej do obu Ameryk zmienia nie tylko sposób patrzenia Europejczyków na znany im świat, ale także sposób, w jaki postrzegają samych siebie.
Audio przewodnik:
Prace starożytnych geografów, takich jak Klaudiusz Ptolemeusz (ok. 90–ok.170 n.e.), dają nam pojęcie o znanym im świecie. Na mapach przedstawione są jedynie części Europy, Azji i Północnej Afryki. Ptolemeusz używał systemu współrzędnych do określania pozycji konkretnych miejsc. Jego mapy były podstawą europejskiej kartografii jeszcze w XV w.
Na mapach kreślonych w średniowieczu często rezygnowano z geograficznej dokładności na rzecz chrześcijańskich przesłań i symboliki. W okresie renesansu kontynent europejski był przedstawiany jako Dziewica Maryja, wyraz jego chrześcijańskiej tożsamości.
Nasze postrzeganie świata zależy zazwyczaj od miejsca zamieszkania. Widać to niezwykle wyraźnie na mapach świata kreślonych poza Europą: nagle nasz kontynent wydaje się oddalony i mały.
MIT O EUROPIE
Europa, mityczna księżniczka fenicka (dzisiejszy Liban), zostaje porwana przez greckiego boga Zeusa, który przybiera postać białego byka. Zakochany i oczarowany jej urodą, Zeus uprowadza ją na Kretę.
Nazwa Europy jest kojarzona z tym mitem od starożytności po nasze czasy. Pojawia się w sztuce, literaturze, religii i polityce, a sama opowieść i ikonografia są często reinterpretowane, aby odzwierciedlić bieżące problemy.
Audio przewodnik:
W kulturze grecko-rzymskiej Europa na grzbiecie Zeusa jest częstym motywem ozdobnym wyrobów ceramicznych, malowideł ściennych i mozaik. Eksport waz greckich także przyczynia się do rozpowszechnienia mitu.
Mit o Europie jest często wykorzystywany do komentowania europejskiej polityki. Odnosi się to zarówno do podejmowanych od początku XX w. prób „paneuropeizacji”, jak i do okrucieństw i brutalności wyniszczających wojen.
W nowszej interpretacji mitu Europa jest symbolem integracji europejskiej. Występuje pod postacią znaku wodnego na banknotach euro i była wykorzystywana do ilustrowania kwestii politycznych, takich jak kryzys euro.
EUROPEJSKIE DZIEDZICTWO
Jakie elementy łączą nasz kontynent? Co można uznać za europejskie dziedzictwo?
Europa to coś więcej niż suma narodowych historii, ale czy jest ona cywilizacją i kulturą charakteryzującą się szczególną tradycją i wartościami powstałymi na przestrzeni dziejów?
Pewne tradycyjnie europejskie elementy rozprzestrzeniły się po całym kontynencie. Czy można je uznać za szczególne cechy europejskiej kultury? Jeśli tak, to jakie elementy tego europejskiego dziedzictwa należy chronić, co pragniemy zmienić, a czemu należy się przeciwstawiać?
Audio przewodnik:
Chrześcijaństwo, które pojawiło się najpierw na Bliskim Wschodzie, upowszechniło się w całej Europie, by stać się religią o potężnym wpływie oraz wyróżniającą cechą cywilizacji „zachodniej”. Dzisiejsze europejskie wartości, tradycje i kultura nadal odzwierciedlają to wieloletnie chrześcijańskie dziedzictwo.
Znany jako epoka oświecenia XVIII wiek stanowił przełom w rozwoju kulturalnym i politycznym Europy. Kładąc nacisk na rozum i racjonalne myślenie, dokonano wtedy ogromnych postępów w nauce, filozofii, społeczeństwie i polityce.
Demokracja jest formą rządów, która daje obywatelom prawo do samostanowienia, a decyzje polityczne zapadają większością głosów. Dopiero w XX wieku w europejskich demokracjach rozszerzono prawo do głosowania na wszystkich dorosłych obywateli.
PAMIĘĆ
Czy pamiętając o przeszłości, możemy uniknąć powtarzania jej błędów? Pamięć ma kluczowe znaczenie. Zarówno na poziomie jednostkowym, jak i grup społecznych, jest ona podstawą procesu uczenia się i samoświadomości.
A jednak pamięć jest skomplikowanym zjawiskiem. Jest selektywna i nieodłącznie związana z zapominaniem. Nasze wspomnienia to podstawowy składnik historii: wywierają one przemożny wpływ na naszą teraźniejszość i przyszłość. Nasza pamięć o tej samej przeszłości wciąż się zmienia.
Audio przewodnik:
Pamięć jest subiektywna i pozostaje pod silnym wpływem okoliczności. Dziennik Anny Frank, żydowskiej dziewczynki ukrywającej się w Amsterdamie podczas nazistowskiej okupacji, stał się znany na całym świecie. Tego typu świadectwa, które przywracają historii indywidualny wymiar, mogą nam czasem powiedzieć więcej niż analiza historiograficzna.
Pamięć zależy od kontekstu historycznego. Czasem skłania do odwetu, a czasem prowadzi do pojednania. Szczególnie symboliczny moment spotkania François Mitterranda i Helmuta Kohla podczas obchodów rocznicy wybuchu I wojny światowej położył kres historycznej wrogości Francji i Niemiec.
Pamięcią można manipulować, aby wymazywać i osłabiać. Dosłowne wymazywanie niektórych osób z historii jest cechą charakterystyczną reżimów totalitarnych. Lew Trocki i Lew Kamieniew po wejściu w konflikt z Józefem Stalinem w 1929 r. zostali usunięci ze słynnej fotografii przedstawiającej Lenina wygłaszającego przemówienie.