EUROPA: ŚWIATOWA POTĘGA
Wiek XIX to rewolucyjny okres w historii Europy i czas wielkich zmian we wszystkich dziedzinach życia. Prawa człowieka i prawa obywatelskie, demokracja i nacjonalizm, industrializacja i wolny rynek – wszystko to zapoczątkowało okres zmian i różnorodnych możliwości.
Pod koniec tego stulecia Europa znajduje się u szczytu światowej potęgi. Nasilają się jednakże napięcia wewnątrzkrajowe i rośnie międzynarodowa rywalizacja, co doprowadza na początku XX wieku do wybuchu zbrojnego konfliktu.
Audio przewodnik:
ZMIANA POLITYCZNA
Wiek XIX – wiek rewolucji! Czerpiąc inspirację z rewolucji francuskiej 1789 r., narody w całej Europie rzucają wyzwanie rządzącej arystokracji i walczą o rozwój praw obywatelskich i praw człowieka, demokracji oraz narodowej niepodległości.
Nacjonalizm pojawia się jako rewolucyjny postulat zapowiadający większy udział obywateli w demokracji, ma jednak charakter wykluczający, ponieważ odwołuje się do wizji świata składającego się z państw narodowych zamieszkałych przez ludzi należących do tej samej grupy etnicznej. Jednak niektórzy europejscy wizjonerzy mają nadzieję na zjednoczenie kontynentu i przezwyciężenie partykularyzmów narodowych.
Audio przewodnik:
Rewolucjoniści w całej Europie kwestionują arystokratyczne przywileje i tradycyjne porządki. Szczególnie rewolucje w latach 1848–1849 są ważnym krokiem w walce o równość, samostanowienie narodowe i prawa człowieka – cele, które są niemniej istotne w naszych czasach.
Rewolucja francuska 1789 r. jest punktem zwrotnym w europejskiej historii. Istniejące systemy polityczne chwieją się pod naporem rozprzestrzeniających się na kontynencie ideałów „wolności, równości i braterstwa”. Atak rewolucjonistów francuskich na Bastylię w Paryżu 14 lipca 1789 r. staje się symbolem oporu wobec skorumpowanych rządów i arystokratycznych przywilejów.
Legendy, mity i chwalebna przeszłość stają się ważnymi elementami ruchów narodowych próbujących kształtować tożsamość narodową – tożsamość, która zgodnie z wyobrażeniami ma być wyjątkowa i różna od innych. Flagi, hymny i symbole to tylko niektóre z elementów stosowanych przez ruchy narodowe do osiągnięcia tych celów i budowania własnego wizerunku.
RYNKI I LUDZIE
Para, dym, fabryki, hałas – wszystko to zapowiada początek rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii. Rozpowszechniająca się w różnym stopniu w Europie produkcja przemysłowa przekształca ten kontynent w światowe centrum industrializacji, finansów i handlu. Nowe odkrycia techniczne rozpoczynają postęp przemysłowy, a energia parowa jest podstawą rozwoju przemysłu ciężkiego. Całkowicie zmieniają się metody produkcji, a duże fabryki zatrudniające tysiące robotników masowo produkują towary przemysłowe i konsumpcyjne.
Audio przewodnik:
Robotnicy w XIX w. to najemni pracownicy pozbawieni ochrony prawnej i socjalnej. Często muszą pracować i żyć w szokujących warunkach. Dopiero pod koniec stulecia ich sytuacja się poprawia w miarę zdobywania praw do głosowania.
Pochodzące z języka francuskiego słowo burżuazja oznacza nową kategorię społeczną, która pojawia się po zmianach spowodowanych rewolucją przemysłową. Ekonomicznie niezależni, wykształceni i zdobywający prawa polityczne ludzie ci są siłą napędową zmian gospodarczych i politycznych.
NAUKA I TECHNOLOGIA
Pod koniec XIX w. Europę charakteryzują szybkość, dynamizm i wiara w postęp. Linie kolejowe, elektryczność, kino, fotografia i nowe teorie naukowe i medyczne potwierdzają, że Europa zajmuje czołową pozycję na drodze do nowoczesności. Przyszłość wygląda optymistycznie.
Nadejście wieku kolei potwierdza pozycję Europy jako światowego lidera w dziedzinie technologii. Postępuje uprzemysłowienie, a dalekie podróże stają się dostępne dla wszystkich klas społecznych.
Audio przewodnik:
Linie kolejowe zmieniają krajobraz Europy – powstają tunele, wiadukty i mosty nad przeszkodami dotychczas nie do pokonania. W 1882 r. zostaje otwarty najdłuższy w owym czasie tunel na świecie – piętnastokilometrowy tunel Gotarda łączący północ i południe Europy. Koleje umożliwiają transport i turystykę na masową skalę.
Telegraf umożliwia prawie natychmiastową komunikację między odległymi miejscami. Informację o przestępstwie popełnionym w jednym mieście można szybko przekazać do innego, podobnie jak światowe ceny towarów. Dzięki podwodnym kablom komunikacja zyskuje globalny wymiar.
Na światowej wystawie z 1900 r. ujawniają się napięcia międzynarodowe i rywalizacja między państwami u schyłku XIX w. – eksponowane są tam broń oraz skolonizowane wioski. Ta rywalizacja w dramatyczny sposób ukształtuje nadchodzące stulecie.
IMPERIALIZM
Wiek XIX to okres europejskiej dominacji nad resztą świata. Imperia się rozrastają, przybywa kolonii – a wszystko napędza rewolucja przemysłowa. Kolonie dostarczają surowców i towarów luksusowych, aby zaspokoić rosnący popyt, a równocześnie są rozległym rynkiem zbytu dla towarów europejskich. Nadużycia i brak równości uważa się za nieodzowny element procesu „cywilizowania dzikich”. W miejsce stopniowo ustępującego niewolnictwa wchodzą nowe formy nietolerancji i rasizmu.
Do 1914 r. kraje europejskie panują nad około 30 % ludności świata. Europa od stuleci odkrywa terytoria zamorskie i handluje z nimi, ale to korzyści płynące z rewolucji przemysłowej dają jej prawdziwą przewagę nad innymi kontynentami.
Audio przewodnik:
Na konferencji berlińskiej (1884–1885) ustalono podstawowe zasady podziału kontynentu afrykańskiego między europejskie potęgi, bez jakiegokolwiek udziału samych Afrykanów. Do 1900 r. tylko trzy państwa pozostają niezależne. Europejskie potęgi chciałyby także podzielić między siebie Azję.
Dzięki nowej europejskiej technologii powstają np. karabiny maszynowe, co ma decydujące znaczenie dla rozwoju kolonializmu. Nawet liczebna przewaga rdzennych mieszkańców nic nie znaczy wobec broni, która strzela 50 razy szybciej niż klasyczna strzelba.
Również w samej Europie niektóre narody są uważane za rasowo „mniej rozwinięte” niż inne. W takich rasowych teoriach społeczeństwa te opisywano przeważnie jako żyjące na geograficznym i społecznym marginesie Europy; często uważano je za żyjących przodków bardziej rozwiniętych ras XIX-wiecznej Europy.