WEDEROPBOUW VAN EEN VERDEELD CONTINENT

Grenzen werden opnieuw getrokken en gehele bevolkingsgroepen werden gedwongen te verhuizen. De westerse geallieerden gingen akkoord met de westwaartse verschuiving van de Poolse grenzen en de overheersing van de Sovjet-Unie over de Baltische staten. Ook in Italië, Bulgarije, Roemenië, Hongarije en Tsjecho-Slowakije werden grenzen verschoven. Duitsland en Oostenrijk werden verdeeld in bezettingszones.

Een acuut tekort aan mannen hield in dat de wederopbouwwerkzaamheden veelal werden uitgevoerd door vrouwen, jongeren en oorlogsgevangenen.

In de rij staan voor brood was heel gebruikelijk, en vindingrijke mensen gebruikten alles wat voorhanden was om zich warm te houden, te kleden en in andere behoeften te voorzien.

Met de atoombomaanvallen op Japan in 1945 werd Amerika de nieuwe wereldmacht. In 1949 bereikte de Sovjet-Unie dezelfde status door haar eigen atoombom te ontwikkelen.

De meeste West- en Oost-Europese landen kregen financiering uit het Marshallplan aangeboden, maar de Sovjet-Unie droeg de regeringen van landen binnen haar invloedssfeer op om het aanbod af te slaan, hetgeen bijdroeg aan een scherpere tweedeling op het continent. Ten tijde van de beëindiging van de Marshallhulp lagen de economische activiteiten van alle ontvangende landen al boven het vooroorlogse niveau.

Het westelijke en het oostelijke blok waren vastbesloten de superioriteit van hun eigen specifieke samenlevingsmodel aan te tonen. Het Oosten was ervan overtuigd dat het communisme het kapitalisme zou verdringen en vertrouwde op centraal geleide economieën en eenpartijstelsels. Deze economische en politieke concepten werden gezien als tussenstap op weg naar een klasseloze en staatloze maatschappij.

De S-vormige plastic stoel van de Deense ontwerper Verner Panton is een typisch product van deze periode. Ontwerpers in communistische landen waren er evenzeer op gebrand om hun designvaardigheden tentoon te spreiden, en Oost-Duitsland kwam dan ook korte tijd later met zijn eigen Z-vormige stoel.

In deze periode werden de Europese onderwijsstelsels grondig hervormd. Overheidssubsidies namen op alle niveaus toe dankzij de snel groeiende economieën en de verzorgingsstaat, waardoor het onderwijs voor meer kinderen en jongeren toegankelijk werd – onderwijs was niet langer een voorrecht van een kleine minderheid.

Satellietsteden en grote woonwijken werden gebouwd volgens de beginselen van de modernistische architectuur. Over vele kilometers verrezen identieke grijze cementblokken naast transportcentra en complexen voor sociale voorzieningen. Pas later zou worden erkend dat dit extreme functionalisme en de strenge esthetische standaardisering op het (sociale) leven een negatieve impact hadden.

Deze stoel uit de Eastman Dental Clinic, een tandartsenpraktijk voor kinderen, herinnert ons eraan dat de gezondheidszorg in vooroorlogs Europa grotendeels afhankelijk was van de vrijgevigheid van privépersonen zoals de Amerikaanse zakenman George Eastman. In de jaren dertig van de twintigste eeuw richtte hij op eigen kosten verschillende tandheelkundige klinieken op in Europa. Na de oorlog gingen deze klinieken deel uitmaken van de openbare gezondheidszorg.

Een eigen auto, voorheen voorbehouden aan de rijken, lag nu voor steeds meer mensen binnen handbereik en stond symbool voor Europese welvaart. In het Oostblok, waar de productie niet aan de vraag voldeed, waren auto's echter luxeartikelen waarvoor men soms jarenlang op een wachtlijst stond. Iconische merken zoals het Italiaanse Fiat verkochten productievergunningen in andere Europese landen.

In West-Europa nam de hoop op een verenigd Europa toe doordat het zich steeds sterker ingesloten voelde tussen de twee supermachten. Langzaam bereidde de voorstelling van het continent als "Derde Macht" de weg voor intensievere grensoverschrijdende samenwerking.

Voor de "Verenigde Staten van Europa" zijn concrete zaken nodig zoals een paspoort en een gemeenschappelijke munt. Al in de jaren veertig voerde een onafhankelijke vereniging die zichzelf de Europese Beweging noemde, hiervoor campagne door de verspreiding van nepidentiteitskaarten en -bankbiljetten.

Let op de spelling van EUROP op deze ijzeren staaf uit 1953. Het woord eindigt niet op "E", zoals in de normale Franse spelling, noch op "A", zoals gebruikelijk in het Duits, Nederlands en Italiaans. Een duidelijk voorbeeld van het compromis dat ten grondslag ligt aan de nieuwe Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal.

Het kunstenaarskoppel Ritula Fränkel en Nicholas Morris maakte in 2001 het kunstwerk 'De jas van Josef'. De jas had toebehoord aan Ritula's vader, Josef Fränkel, een overlevende van de Shoah.