DE VORMING VAN EUROPA
Wat is Europa? Geografisch gezien is Europa nooit een duidelijk begrensde ruimte geweest. De naam van het continent is ontleend aan de oude Griekse mythe van Europa, een verhaal dat net als de geschiedenis zelf door de eeuwen heen telkens vanuit verschillende zienswijzen opnieuw is geïnterpreteerd.
Europa wordt gekenmerkt door zijn verworvenheden en tradities, maar in welk opzicht onderscheidt het zich van andere continenten? Kunnen we spreken van een gemeenschappelijk Europees verleden als de mensen toch op een heel verschillende manier door de historische gebeurtenissen zijn beïnvloed? Kunnen we een gemeenschappelijk kenmerk vinden, wellicht een Europees reservoir aan herinneringen?
Audio guids:
EUROPA IN KAART BRENGEN
Waar begint Europa en waar eindigt het? Sinds mensenheugenis wordt Europa beschreven als een continent dat zich in historisch en cultureel opzicht apart heeft gevormd. In geografisch opzicht vormen Europa en Azië echter één geheel.
De Europese belangstelling voor kaarten en voor het vervaardigen van kaarten kent een lange en veelzijdige geschiedenis en gaat terug tot het oude Griekenland en Rome. Door de ontdekking van zeeroutes naar Noord- en Zuid-Amerika in de vijftiende eeuw krijgen Europeanen niet alleen een andere visie op de hun bekende wereld, maar verandert ook het beeld dat zij van zichzelf hebben.
Audio gids:
Dankzij de werken van geografen uit de oudheid, zoals Claudius Ptolemaeus (ca. 90 - 170 na Chr.), kunnen wij een glimp opvangen van de wereld zoals zij die kenden. Er worden alleen delen van Europa, Azië en Noord-Afrika weergegeven. Ptolemaeus gebruikt een coördinatensysteem om specifieke plaatsen te lokaliseren. Zijn kaarten blijven tot na de vijftiende eeuw de basis vormen voor de Europese cartografie.
Geografische precisie is op de middeleeuwse kaarten van ondergeschikt belang. Christelijke boodschappen en symboliek nemen op deze kaarten een belangrijker plaats in. In de renaissance wordt het continent Europa weergegeven als de maagd Maria, waarmee de christelijke identiteit van Europa tot uitdrukking komt.
Onze kijk op de wereld wordt gewoonlijk bepaald door de plek waar we wonen. De buiten Europa vervaardigde wereldkaarten maken dit opvallend duidelijk. Europa lijkt opeens ver weg en klein.
DE MYTHE VAN EUROPA
Europa, een mythische prinses uit Fenicië – het huidige Libanon – wordt ontvoerd door de Griekse god Zeus, die de vorm aanneemt van een witte stier. Hij is zo in de ban van haar schoonheid dat hij haar meeneemt naar het eiland Kreta.
De naam Europa wordt al sinds de oudheid met deze mythe geassocieerd. Ze komt voor in de kunst, literatuur, religie en politiek, waar vaak een nieuwe interpretatie wordt gegeven aan het verhaal en de beeldspraak om de situatie van dat moment weer te geven.
Audio gids:
In de wereld van de Grieken en Romeinen is Europa op de rug van Zeus een vaak terugkerend onderwerp op keramiek en in muurschilderingen en mozaïeken. De export van Griekse vazen draagt ook bij aan de verspreiding van de mythe.
In commentaren op de Europese politiek is vaak verwezen naar de mythe van Europa. Zo wordt van deze beeldspraak gebruikgemaakt bij pogingen in de vroege twintigste eeuw tot pan-Europeanisering, maar ook om te verwijzen naar de verschrikkingen en het geweld van verwoestende oorlogen.
In recentere interpretaties van de mythe wordt Europa gezien als een symbool van Europese integratie. Het portret van Europa is in de vorm van een watermerk in eurobiljetten verwerkt en de mythe wordt gebruikt om politieke kwesties zoals de eurocrisis te illustreren.
EUROPEES ERFGOED
Wat verbindt ons continent? Wat kan worden beschouwd als Europees erfgoed? Europa is meer dan een optelsom van nationale geschiedenissen. Is Europa dan een beschaving en cultuur die wordt gekenmerkt door bepaalde tradities en waarden die in de loop van de geschiedenis zijn ontwikkeld?
Er zijn basale componenten die van origine Europees zijn en die zich over het hele continent verspreid hebben. Kunnen deze beschouwd worden als aparte, essentiële kenmerken van de Europese cultuur? Zo ja, welke delen van dit Europees erfgoed moeten we dan in stand houden, wat willen we veranderen, en waar moeten we tegenin gaan?
Audio gids:
Het christendom ontstond in het Midden-Oosten en verspreidde zich vervolgens over heel Europa, waar het zeer invloedrijk werd en uitgroeide tot een essentieel onderdeel van de westerse beschaving. Tegenwoordig wordt dit oude christelijke erfgoed nog altijd weerspiegeld in Europese waarden en tradities en in de Europese cultuur.
De achttiende eeuw staat bekend als de 'Verlichting' en vormde een keerpunt in de culturele en politieke evolutie van Europa. In de Verlichtingsperiode werd de waarde van de rede en het rationeel denken benadrukt, wat aanleiding gaf voor ophefmakende ontwikkelingen in de wetenschap, filosofie, samenleving en politiek.
Democratie is een bestuursvorm waarin de bevolking het recht op zelfbeschikking bezit en politieke beslissingen door de meerderheid van de burgers worden genomen. Pas in de twintigste eeuw breidden Europese democratieën het stemrecht uit tot alle volwassen burgers.
HERINNERINGEN
Wanneer we ons het verleden herinneren, kunnen we dan voorkomen dat we dezelfde fouten maken? Herinneringen worden als zeer belangrijk beschouwd. Zowel personen als maatschappelijke groepen nemen herinneringen als uitgangspunt voor leerprocessen en het ontwikkelen van zelfbewustzijn.
De herinnering is echter een gecompliceerd fenomeen. Herinneringen zijn selectief en onlosmakelijk verbonden met vergeten. Onze herinneringen vormen een cruciaal onderdeel van de geschiedenis en hebben een verregaande invloed op ons heden en onze toekomst. De wijze waarop we ons dezelfde geschiedenis herinneren, verandert voortdurend.
Audio gids:
Herinneringen zijn subjectief en worden in hoge mate beïnvloed door de omstandigheden. Het dagboek van Anne Frank, een Joods meisje dat tijdens de nazibezetting was ondergedoken in Amsterdam, is een boek van wereldfaam geworden. Dit soort getuigenissen maken de geschiedenis persoonlijk en zijn soms veelzeggender dan historische onderzoeken.
De herinnering is afhankelijk van de historische context. Soms zet een herinnering aan tot het nemen van wraak en soms maakt zij de weg vrij voor verzoening. Het zeer symbolische moment tijdens deze door François Mitterand en Helmut Kohl bijgewoonde herdenking van de Eerste Wereldoorlog vertegenwoordigde het einde van de historische animositeit tussen Frankrijk en Duitsland.
Herinneringen kunnen worden gemanipuleerd om uit te wissen en te ondermijnen. Het wegpoetsen van bepaalde mensen uit de geschiedenis is bij uitstek kenmerkend voor totalitaire regimes. Nadat zij in 1929 in ongenade waren geraakt bij Josef Stalin, zijn Leon Trotski en Lev Kamenev verwijderd van de welbekende foto van Lenin die een toespraak houdt.