«Τι πετάμε»

Η έκθεση «Τι πετάμε» διερευνά το ζήτημα των απορριμμάτων στην Ευρώπη από ιστορική σκοπιά, σε τέσσερις ενότητες: Σκουπίδια είπατε; Από το μάζεμα στο πέταμα (1800-1945), Ευρώπη «μιας χρήσης» (1945-σήμερα), Ζώντας με και χωρίς σκουπίδια.

Η διαδικτυακή πλατφόρμα «Τι πετάμε» αναλύει το πρόβλημα των απορριμμάτων από διακρατική και διεπιστημονική οπτική γωνία. Οι επισκέπτες μπορούν να αναζητήσουν, να ανακαλύψουν και να μοιραστούν πλούσιο οπτικοακουστικό και γραπτό περιεχόμενο το οποίο επιμελήθηκαν από κοινού δέκα ευρωπαϊκά μουσεία.

Τα περιεχόμενα και οι δραστηριότητές της έκθεσης «Τι πετάμε» αποτελούν αποτέλεσμα των συνδυασμένων συνεισφορών πολλαπλών κοινοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων που συμμετέχουν άμεσα στη συλλογή, την ανακύκλωση, την επαναχρησιμοποίηση και τη μείωση των απορριμμάτων στις Βρυξέλλες.

Η εκπαιδευτική δράση της έκθεσης «Τι πετάμε» ενσωματώνει μια προσέγγιση με τον επισκέπτη στο επίκεντρο της και περιλαμβάνει σχολικά εργαστήρια, διαδράσεις και μια σειρά από ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις.

Στην έκδοση αυτή τον λόγο έχουν τα άτομα που βρίσκονται πίσω από το πρότζεκτ: επιμελητές και υπεύθυνοι εκπαιδευτικών δράσεων του μουσείου, οι άνθρωποι που σχεδίασαν την έκθεση, αλλά και πραγματικοί επιτόπιοι γνώστες της κατάστασης ως προς τα σκουπίδια. Πανεπιστημιακοί δίνουν τη δική τους θεώρηση των απορριμμάτων χρησιμοποιώντας τα επιστημονικά εργαλεία της ιστορίας, της αρχαιολογίας, της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας και της τέχνης.

Εγγενές χαρακτηριστικό των απορριμμάτων είναι να μεταβάλλονται και να εκπλήσσουν. Γιατί πετάμε πράγματα; Τα σκουπίδια μπορούν να χρησιμεύσουν ως πολύτιμα ιστορικά τεκμήρια, μια αντανάκλαση του ποια είναι η κοινωνία μας και ποιοι είμαστε εμείς.

Αυτό το κοινότατο φαινομενικά μπουκάλι έρχεται στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια αρχαιολογικής ανασκαφής σε χωράφι κοντά στην Valle de los Caídos, την «Κοιλάδα των Πεσόντων», στην Ισπανία. Περιείχε «Glefina», σιρόπι για τον υποσιτισμό. Κατά πάσα πιθανότητα, ανήκε σε κάποιον από τους εργάτες των συνεργείων που κατασκεύασαν το μνημείο του δικτάτορα Francisco Franco. Το μπουκάλι αποδεικνύει τις κακουχίες που υπέστησαν οι εργάτες και οι οικογένειές τους, μια ιστορία που είχε αποσιωπηθεί στο παρελθόν.

Τον 19ο αιώνα, το ξεδιάλεγμα των σκουπιδιών σε αναζήτηση χρήσιμων υλικών είναι ένα συνηθισμένο μεροκάματο. Ακόμη και παιδιά γίνονται ρακοσυλλέκτες και μαζεύουν κουρέλια και άλλα υλικά για να τα πουλήσουν. Η δουλειά ενέχει τους δικούς της κινδύνους αφού οι ρακοσυλλέκτες πιάνουν κάθε λογής βρώμικα αντικείμενα με σοβαρό κίνδυνο της υγείας τους.

Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από μια τεράστια αλλαγή στον βιομηχανικό τρόπο σκέψης. Έστω κι έτσι, η επαναχρησιμοποίηση και η επανεπεξεργασία αποτελούν συνήθεις πρακτικές για το κάθε τι. Ακόμη και τα περιττώματα αποτελούν πόρο - πολύτιμο. Αυτό το «ξηρό αποχωρητήριο» σχεδιάζεται ως εναλλακτική λύση στο ολοένα και πιο δημοφιλές αποχωρητήριο με νερό και χρησιμοποιεί χώμα ή τέφρα για να καλύπτονται τα περιττώματα στον κάδο μετά τη χρήση. Στόχοι του είναι να εξοικονομεί νερό, να μην μολύνει τα ποτάμια και να διατηρεί τα ανθρώπινα περιττώματα για να χρησιμοποιηθούν ως λίπασμα στη γεωργία.

Στα τέλη του αιώνα, οι νέες διαδικασίες παραγωγής, ο αυξημένος όγκος των απορριμμάτων και το κίνημα του υγιεινισμού έχουν ως αποτέλεσμα να αρχίσουν τα σκουπίδια να θεωρούνται κάτι ρυπαρό από το οποίο πρέπει να απαλλαγεί κανείς.

Στις αρχές του αιώνα, οι αντιλήψεις απέναντι στα απόβλητα αλλάζουν. Τα σκουπίδια θεωρούνται πλέον περισσότερο βρώμικα και επιβλαβή παρά χρήσιμοι πόροι. Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων γίνεται σοβαρό πρόβλημα τον 20ό αιώνα.

Όμως οι παλιές συνήθειες της επαναχρησιμοποίησης και της επανεπεξεργασίας των υλικών δεν ξεχνιούνται σε περιόδους στερήσεων, όπως οι πόλεμοι. Αποτέλεσμα όλων αυτών ορισμένες ασυνήθιστες δημιουργίες. Κάποιος Γερμανός στρατιώτης έχασε ή παράτησε το κράνος αυτό κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Κάποιος Ιταλός ντόπιος το βρήκε, με συγκόλληση του πρόσθεσε μια μεταλλική λαβή, και μετέτρεψε το κράνος σε θερμοφόρα για το κρεβάτι, για λίγη πολυτέλεια σε δύσκολους καιρούς.

Χάρη στη μαζική παραγωγή, τα εμπορεύματα γίνονται φθηνότερα, ευκολότερα διαθέσιμα και, επομένως, μιας χρήσης. Τα απορρίμματα είναι πλέον πρόβλημα παγκόσμιας κλίμακας.

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί τα πράγματα δεν διαρκούν πλέον τόσο πολύ όσο διαρκούσαν παλιότερα; Μερικά προϊόντα σπάζουν ενδεχομένως νωρίτερα από το κανονικό διότι έτσι το θέλει ο κατασκευαστής. Το κατά πόσον αυτή η έννοια της προγραμματισμένης απαξίωσης υφίσταται πράγματι, είναι θέμα συζήτησης εδώ και δεκαετίες.

Το πλαστικό αποτελεί πλέον ένα από τα χειρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Το έργο αυτό παρουσιάζει ένα πλήθος αιωρούμενων πλαστικών που περισυνελέγησαν στα ανοικτά ενός προστατευόμενου βιότοπου στο Yorkshire. Αποτελούμενος από παιχνίδια, ιατρικά απόβλητα και καλαμάκια, αυτός ο θαλάσσιος σκουπιδότοπος αποτελεί λογική εξέλιξη των συνηθειών που προσφέρει η ζωή «μιας χρήσης».

Τα απορρίμματα που παράγει η Ευρώπη πρέπει να πάνε κάπου και αυτό το κάπου είναι συνήθως οι φτωχές χώρες του Νότου. Ο καλλιτέχνης Takadiwa συνδυάζει πεταμένα κουμπιά πληκτρολογίων υπολογιστών και καπάκια μπουκαλιών από ΡΕΤ για να σχηματίσει τη σημαία της Ζιμπάμπουε. Το έργο ασκεί κριτική στις πρακτικές των καπιταλιστικών οικονομιών όσον αφορά τη διάθεση των απορριμμάτων τους.

Πώς μπορούμε εμείς, και ως άτομα και ως κοινωνία, να πάμε κόντρα στην διηνεκή συσσώρευση των αποβλήτων;

Στο παρελθόν, πολλά αγαθά πήγαιναν από γενιά σε γενιά. Επιδιορθώσεις και επισκευές ήταν απαραίτητες. Όλα θα χρησιμοποιούνταν μέχρι τέλους, μέχρι να μην μπορούν να μπαλωθούν άλλες τρύπες, να μην μπορούν να βουλωθούν άλλες ρωγμές, να μην μπορούν να γίνουν άλλα μαστορέματα.

Διαχείριση αποβλήτων δεν σημαίνει απλώς να απαλλασσόμαστε από αυτά. Εάν θέλουμε να σταματήσουμε να συσσωρεύουμε διαρκώς σκουπίδια, μια λύση είναι ενδεχομένως να βρίσκουμε νέες χρήσεις για τα αντικείμενά μας. Εάν ένα τύμπανο κάδου από παλιό πλυντήριο μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί ως ψησταριά, τότε οτιδήποτε μπορεί να βρει μια δεύτερη ζωή και θα πρέπει απλώς να γίνουμε δημιουργικοί.

Ακόμη και όταν καταφέρνουμε να τα διαθέσουμε, τα απορρίμματα διαμορφώνουν το περιβάλλον μας. Κάποιες φορές σε μικρό βαθμό, άλλες φορές σε μεγάλο. Αυτός ο χώρος διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων στην Ισπανία δείχνει πόσο προσεκτική πρέπει να είναι η κοινωνία με τα απόβλητα, εάν θέλει να τα επεξεργαστεί σωστά.

Για το πρόβλημα των απορριμμάτων συζητήσαμε σε βάθος με 52 άτομα και 6 φορείς στις Βρυξέλλες.

Γνωρίστε κάποια από τα πρόσωπα, γυναίκες και άνδρες, που κρατούν την πόλη μας καθαρή. Είναι επαγγελματίες της δημόσιας καθαριότητας που μοιράστηκαν μαζί μας γνώσεις και εμπειρίες τους από τη δουλειά τους με τα απόβλητα.

Μάθετε από τις γυναίκες και τους άνδρες που επισκευάζουν ή βρίσκουν νέα χρήση για πράγματα που διαφορετικά θα έπρεπε να πεταχτούν. Πρόκειται για εθελοντές ή επαγγελματίες οι οποίοι, μοιραζόμενοι τις εμπειρίες τους, μας βοηθούν να δούμε αντικείμενα και υλικά με άλλο μάτι και ενδεχομένως να τους δώσουμε μια δεύτερη ζωή.

Πηγή έμπνευσης και παράδειγμα προς μίμηση οι γυναίκες και οι άνδρες που περιορίζουν τον όγκο των αποβλήτων που παράγουν και, κάποτε, τον μηδενίζουν. Είναι συνηθισμένοι άνθρωποι σαν κι εμάς που αποφάσισαν να συμβάλλουν, σε ατομική, προσωπική βάση, στην μείωση της παγκόσμιας παραγωγής αποβλήτων.

Ελάτε να τους γνωρίσετε, να διαβάσετε μερικές από τις ιστορίες τους ή να μάθετε περισσότερα για τα αντικείμενα που ανακαλύψαμε χάρη σε αυτούς:  

- στην προσωρινή έκθεση όπου εκτίθενται αντικείμενα, συνοδευόμενα από φράσεις, ηχητικές και οπτικές μαρτυρίες.

- σε άρθρο εικονογραφημένο με μωσαϊκό που σχηματίζουν τα πορτρέτα τους.

- στα «βιογραφικά» των αντικειμένων που έχουν δημοσιευθεί στον ιστότοπο www.throwaway-project.eu και στον κατάλογο.

Και για να συναντήστε αυτοπροσώπως κάποιους και κάποιες από αυτούς, σας προσκαλούμε στις εκδηλώσεις που διοργανώνονται στο Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας!

Πάνω από 60 ψηφιοποιημένα αντικείμενα αφηγούνται μια ιστορία μέσα από φωτογραφίες και κείμενα, ενθαρρύνοντας τους αναγνώστες να προβληματιστούν σχετικά με όσα τους περιβάλλουν. Τα αντικείμενα είναι μιας χρήσης και χωρίς αξία, ή έχουν μεταβατικό χαρακτήρα και μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν; Πρόκειται για σκουπίδια ή μήπως αποτελούν πόρους; Η δημιουργικότητα, η καθημερινή ζωή και το περιβάλλον είναι μερικά μόνο από τα θέματα που μπορούν να επιλέξουν οι χρήστες για να περιηγηθούν στην πλατφόρμα.   

Ανακαλύψτε τις επιτόπιες πραγματικότητες και τις κοινότητες ανθρώπων που ασχολούνται με τα απορρίμματα, μέσα από σύντομα βίντεο που βιντεοσκοπήθηκαν στον περιβάλλοντα χώρο ή στις εγκαταστάσεις των μουσείων. Αυτό το ενδιαφέρον περιεχόμενο από όλη την Ευρώπη παρουσιάζει πολύτιμες πληροφορίες και επιθυμεί να ενισχύσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον αντίκτυπο που έχουν τα απορρίμματα στον περιβάλλοντα χώρο μας, ενώ παράλληλα μας επιτρέπει μια καλειδοσκοπική ματιά στην σημερινή πραγματικότητα της σημασίας των απορριμμάτων μας.

Ξεκινώντας από απαντήσεις στο ερώτημα «τι είναι τα απορρίμματα;» που δίνουν πραγματικοί άνθρωποι που ασχολούνται με τη διαχείριση και τη μείωση των απορριμμάτων, το παιχνίδι αυτό προτρέπει τους παίκτες να αναστοχαστούν τις δικές τους πεποιθήσεις και πρακτικές.

Η διαδικτυακή πλατφόρμα φιλοξενεί αναρτήσεις ιστολογίων, φωτορεπορτάζ, εκδηλώσεις σε απευθείας μετάδοση μέσω διαδικτύου και podcasts σχετικά με ποικίλες δραστηριότητες που αφορούν το ζήτημα των απορριμμάτων, οι οποίες πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια ζωής του πρότζεκτ. Αποτελεί ευκαιρία επικοινωνίας και συνεργασίας με άλλους Ευρωπαίους και βελτίωσης της κατανόησης μας ως προς τα απορρίμματα.

Η συμμετοχή μουσείων από διάφορα μέρη της Ευρώπης, καθώς και επαγγελματιών με διάφορα προφίλ, στην από κοινού δημιουργία του περιεχομένου, έδωσε την ευκαιρία να διερευνηθεί το θέμα των απορριμμάτων από τη σκοπιά διαφόρων επιστημονικών κλάδων. Ανακαλύψτε ποιοι είναι και πού βρίσκονται.

Επιθυμία μας είναι να ενθαρρύνουμε την ουσιαστική συμμετοχή του κοινού, και μέσω των διαδραστικών παραμέτρων της έκθεσης, και μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας. Ξεκινώντας από την ανάγκη των ανθρώπων να βρίσκουν λύσεις στα προβλήματα του κόσμου τους, το πολυδιάστατο πρόγραμμα που δημιουργήσαμε αναζητεί στοχευμένες διαδράσεις με το κοινό και μεριμνά για την προσιτότητα του περιεχομένου.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ξεναγήσεις, σχολικά εργαστήρια και εκδηλώσεις, ψυχαγωγικές και μορφωτικές, γύρω από το θέμα των αποβλήτων. Η έκθεση δίνει στο κοινό των Βρυξελλών αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης την ευχέρεια να επιλέξει την μορφή μάθησης που προτιμά, να αναρωτηθεί και να αμφισβητήσει και, σε τελική ανάλυση, το κίνητρο για να επιχειρήσει να επηρεάσει την κοινωνία μέσα από την κριτική σκέψη και την ενσυνείδητη δράση.

Τα απορρίμματα αποκαλύπτουν. Τα απορρίμματα είναι κρυμμένα. Τα απορρίμματα είναι παντού! Ποιοι είναι οι Ευρωπαίοι που, σήμερα και στο παρελθόν, ύψωσαν τη φωνή τους για να παρακινήσουν τους συγχρόνους τους να αλλάξουν τις συνήθειές τους όσον αφορά την παραγωγή απορριμμάτων; Ποιοι παράγοντες ώθησαν κάποιους ανθρώπους να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη σχετικά με τα απορρίμματα; Το εργαστήριο αυτό προτρέπει τους μαθητές να ανακαλύψουν και να συζητήσουν τις βαθιές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι Ευρωπαίοι αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν τα απορρίμματα στην πάροδο της ιστορίας, από τη βιομηχανική επανάσταση μέχρι σήμερα.

Τι θα μας σώσει από την κρίση των αποβλήτων; καινοτόμες επιστημονικές λύσεις, η εφαρμογή των νόμων, αντικαταναλωτικά κινήματα βάσης ή ένας «ιογενής» ατομικός ακτιβισμός; Μήπως όλα αυτά μαζί; Θέλουμε να μάθουμε τη γνώμη σας. Στο τέλος της έκθεσης, θα ζητηθεί από τους επισκέπτες να πουν τη γνώμη τους σχετικά με αυτή τη διαδραστική παρουσίαση πάνω στα «ρήματα» των 4 R: μειώνουμε, επαναχρησιμοποιούμε, ανακυκλώνουμε και επισκευάζουμε (reduce, reuse, recycle, repair).