Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΕ ΕΡΕΙΠΙΑ
Ως συνέπεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι παλιές αυτοκρατορίες κατακερματίζονται και δημιουργούνται νέα κράτη. Ο φιλειρηνισμός και η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος περιγράφεται συχνά ως «ολοκληρωτικός πόλεμος» στον οποίο η διάκριση μεταξύ στρατιωτών και αμάχων δεν έχει πλέον καμία απολύτως σημασία. Εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους σε μαζικές εκτελέσεις, εκτοπίσεις και στρατόπεδα συγκέντρωσης ή από πείνα, καταναγκαστικά έργα και βομβαρδισμούς.
ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Το 1914 αποτελεί σημείο καμπής για την Ευρώπη. Από κάθε δυνατή άποψη, πολιτική, οικονομική ή πολιτισμική, η Ευρώπη βρίσκεται στο απόγειο της παγκόσμιας κυριαρχίας της.
Ωστόσο, το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, του πρώτου βιομηχανοποιημένου μαζικού πολέμου, προξενεί άνευ προηγουμένου καταστροφές στα πεδία των μαχών αλλά και στις κοινωνίες. Τα τέσσερα αυτά χρόνια συνταράσσουν συθέμελα την Ευρώπη και την παρασέρνουν σε μια παγκόσμια σύρραξη που όμοιά της δεν είχε γνωρίσει ως τότε η ανθρωπότητα.
Η καταστροφή αυτή αποτελεί το έναυσμα για τον πιο φονικό αιώνα στην Ευρωπαϊκή Ιστορία και οι τραγικές της συνέπειες χαράζουν βαθιά την ευρωπαϊκή μνήμη.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
- Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος
- Αίτια του πολέμου
- Ευρωπαϊκός Πόλεμος, Παγκόσμιος Πόλεμος
- Η εμπειρία των στρατιωτών
- Εκβιομηχανισμένος πόλεμος
- Μαζικός πόλεμος
- Δηλητηριώδες αέριο
- Εικόνες του εχθρού
- Η μνήμη του πολέμου
- Οι Συνθήκες ειρήνης
Το δηλητηριώδες αέριο χρησιμοποιείται για πρώτη φορά με επιτυχία από τις γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις στο Υπρ του Βελγίου το 1915. Η ιδέα να χρησιμοποιηθεί το αέριο ως όπλο συλλαμβάνεται για να σπάσει το αδιέξοδο που είχε προκληθεί από τον πόλεμο των χαρακωμάτων. Χρησιμοποιούνται χλώριο, βρώμιο και αέριο μουστάρδας. Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των νεκρών δεν είναι πολύ μεγάλος αλλά οι ψυχολογικές επιπτώσεις στους στρατιώτες είναι βαρύτατες. Η μάσκα αερίου απεικονίζει με τον πιο παραστατικό τρόπο την αποκτήνωση του ατόμου στον πόλεμο αυτόν.
Στις 28 Ιουνίου 1914, ο διάδοχος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, Αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος, και η σύζυγός του δολοφονούνται στο Σαράγεβο από τον Γκαβρίλο Πρίντσιπ, έναν Σερβο της Βοσνίας που αγωνίζεται για τη δημιουργία ενός κράτους ανεξάρτητου από την Αυστρία. Το γεγονός αυτό αποσταθεροποιεί την εύθραυστη ισορροπία δυνάμεων και βυθίζει την ήπειρο σε πόλεμο.
Υπολογίζεται ότι 10 εκατομμύρια στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο· πολλών οι σοροί δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ. Αυτό οδήγησε στην ιδέα του «Άγνωστου Στρατιώτη» σε όλη την Ευρώπη, δίνοντας στους λαούς τη δυνατότητα να θυμούνται και να τιμούν σε νεκροταφεία και μνημεία όσους έχασαν τη ζωή τους στα πεδία των μαχών. Μετά τον πόλεμο, η σφαγή θεωρήθηκε παράλογη και η εμπιστοσύνη στις άρχουσες τάξεις διαβρώθηκε. Το τοπίο της Ευρώπης, σημαδεμένο από τον πόλεμο, αλλάζει για πάντα. Πεδία μάχης, πολεμικά απομεινάρια και τάφοι είναι σήμερα μάρτυρες αυτών των γεγονότων και διατηρούν τη μνήμη του παρελθόντος.
ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Ως συνέπεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, παλιές αυτοκρατορίες κατακερματίζονται και νέα κράτη γεννιούνται. Ο φιλειρηνισμός και η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή.
Κοινοβουλευτικές δημοκρατίες γεννιούνται σε κάθε γωνιά της Ευρώπης ενώ η Σοβιετική Ένωση γίνεται η πρώτη κομμουνιστική δικτατορία. Μέχρι το 1939 όμως, οι περισσότερες από τις δημοκρατίες αυτές έχουν αποτύχει και οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ζουν σε αυταρχικά ή απολυταρχικά καθεστώτα που ελέγχουν δια της βίας τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο και περιορίζουν τις ατομικές ελευθερίες.
Οι Ναζί ανεβαίνουν στην εξουσία το 1933 και εγκαθιδρύουν ολοκληρωτικό καθεστώς που φρονεί ότι οι Άριοι Γερμανοί είναι μια βιολογικά ανώτερη φυλή, προορισμένη να υποτάξει την Ευρώπη. Οι Εβραίοι θεωρούνται υπεύθυνοι για τα προβλήματα της Γερμανίας και κατηγορούνται ότι συνωμοτούν για να κατακτήσουν τον κόσμο.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
- Νέο πολιτικό τοπίο
- Δημοκρατία
- Κράτος και Έθνος
- 1917–1920
- Εξάπλωση της επανάστασης
- Ολοκληρωτισμός και δημοκρατία
- Σπάζοντας τις παραδόσεις
- Κίνημα για την ειρήνη / Εθνοτικές συγκρούσεις
- Συμφιλίωση / Πνεύμα αντεκδίκησης
- Ευρωπαϊκή ιδέα / Φασισμός
- Κεϋνσιανισμός / Η Μεγάλη Ύφεση
- Απολυταρχικά καθεστώτα
- Ιδεολογία (Σταλινισμός)
- Ηγεσία (Σταλινισμός)
- Οικονομία (Σταλινισμός)
- Μαζική τρομοκρατία (Σταλινισμός)
- Γενοκτονία και μαζική τρομοκρατία (Εθνικοσοσιαλισμός)
- Οικονομία (Εθνικοσοσιαλισμός)
- Ηγεσία (Εθνικοσοσιαλισμός)
- Ιδεολογία (Εθνικοσοσιαλισμός)
- Διεθνής αντίκτυπος του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου
Η Ρωσική Επανάσταση του 1917 είναι κοσμοϊστορικό γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας. Ο Κομμουνισμός εμφανίζεται στην διεθνή σκηνή ως εναλλακτική λύση στις μοναρχίες, την κοινοβουλευτική δημοκρατία και τις οικονομίες της αγοράς. Η προσωπολατρία για τον Ιωσήφ Στάλιν αρχίζει αμέσως μετά την άνοδό του στην εξουσία στην Σοβιετική Ένωση στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και κορυφώνεται μετά τη Σοβιετική νίκη στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τα Συντάγματα πολλών χωρών σε ολόκληρη την Ευρώπη αναγνωρίζουν στους άνδρες — και σε πολλές περιπτώσεις στις γυναίκες — δικαίωμα ψήφου. Η κρατική εξουσία περιορίζεται, γεγονός που αποτελεί πραγματική πρόοδο για τη δημοκρατία.
Κατά τη διάρκεια της συνόδου της Κοινωνίας των Εθνών στις 7 Σεπτεμβρίου 1929, ο Γάλλος υπουργός Aristide Briand απευθύνει έκκληση προς τις ευρωπαϊκές χώρες να καταδικάσουν ομόφωνα τον πόλεμο και να εφαρμόσουν πολιτική αφοπλισμού. Είναι η πρώτη φορά που ευρωπαϊκό κράτος λαμβάνει την πρωτοβουλία να προτείνει κοινή ευρωπαϊκή δράση.
Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος αρχίζει το 1936 και τελειώνει το 1939 με την επικράτηση της δικτατορίας του Φράνκο. Το πραξικόπημά του εναντίον της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας είναι ενδεικτικό της χαρακτηριστικής για την εποχή αντιπαράθεσης μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, δικτατορίας και δημοκρατίας.
Ο βομβαρδισμός της βασκικής πόλης Γκερνίκα στις 26 Απριλίου 1937 από γερμανικά και ιταλικά αεροσκάφη αποτελεί ένα από τα φρικτότερα γεγονότα του Ισπανικού Εμφυλίου.
Το ναζιστικό καθεστώς ασκεί βάναυση καταστολή εις βάρος των αντιπάλων του και κλείνει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης όλους όσους θεωρεί ότι απειλούν την ασφάλειά του λόγω των πολιτικών πεποιθήσεων, της απείθειας ή της αντίστασης τους.
ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος περιγράφεται συχνά ως «ολοκληρωτικός πόλεμος» στον οποίο η διάκριση μεταξύ στρατιωτών και αμάχων δεν έχει πλέον καμία απολύτως σημασία. Εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους σε μαζικές εκτελέσεις, εκτοπίσεις και στρατόπεδα συγκέντρωσης ή από πείνα, καταναγκαστικά έργα και βομβαρδισμούς.
Υπό το ναζιστικό καθεστώς, εκατομμύρια άνθρωποι δολοφονούνται μέσω συστηματικών κοινωνικών και εθνοτικών εκκαθαρίσεων. Τόσο λόγω της κλίμακάς της όσο και λόγω της γραφειοκρατικής της μορφής, η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης δεν έχει προηγούμενο στην Ιστορία. Παγιδευμένη στα διασταυρούμενα πυρά εθνικοσοσιαλισμού και σταλινισμού, η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη βιώνει τον πόλεμο στην πλέον βίαιη μορφή του.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Οι φιλοδοξίες της Γερμανίας για επέκταση των εδαφών της και κυριαρχία στην Ευρώπη βυθίζουν την ήπειρο στον πόλεμο την 1η Σεπτεμβρίου 1939. Μια εβδομάδα νωρίτερα, ο Χίτλερ και ο Στάλιν έχουν καταλήξει σε συμφωνία μη επίθεσης, καθώς και σε μυστικό πρωτόκολλο που διαιρούσε την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη σε ναζιστικές και σοβιετικές σφαίρες επιρροής.
Καθώς οι λαοί αγανακτούν και αηδιάζουν από την ναζιστική τυραννία και θηριωδία, αναπτύσσεται στις υπό κατοχή χώρες η αντίσταση. Δεν έχει την ίδια μορφή σε όλα τα μέρη· αλλού – στην Ελλάδα, την Πολωνία, την Γιουγκοσλαβία και την Σοβιετική Ένωση – φτάνει μέχρι ευρείας κλίμακας στρατιωτικές συγκρούσεις, αλλού πάλι εκφράζεται ως πολιτική αντίσταση.
Οι Εβραίοι σε σχεδόν όλες τις κατεχόμενες χώρες υποχρεώνονται να φέρουν το κίτρινο άστρο του Δαβίδ. Στόχος είναι ο εξευτελισμός και η περιθωριοποίησή τους. Ο υποχρεωτικός εκτοπισμός των Εβραίων στα γκέτο αποτελεί σημαντικό πρώτο βήμα για την οργάνωση του Ολοκαυτώματος, της Shoah.
ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου χάνουν τη ζωή τους περίπου 60 εκατομμύρια άνθρωποι, εκ των οποίων τα δύο τρίτα σχεδόν είναι άμαχοι. Ωστόσο, οι αριθμοί από μόνοι τους δεν μπορούν να μεταφέρουν την πλήρη έκταση που λαμβάνουν οι προσωπικές τραγωδίες ή τον ολέθριο αντίκτυπο που έχουν τα γεγονότα αυτά σε διάφορες ομάδες ανθρώπων. Τα αντικείμενα που έχουν συγκεντρωθεί εδώ αφηγούνται την ανθρώπινη ιστορία πίσω από τα γεγονότα και μας προκαλούν να αναλογιστούμε με ποιους τρόπους οι άνθρωποι καταφέρνουν να ξεπερνούν τραυματικές εμπειρίες και απώλειες τέτοιας κλίμακας.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Η αναγκαστική εσωτερική μετανάστευση στη Σοβιετική Ένωση υπό το καθεστώς του Στάλιν, κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά και μετά την λήξη του, αφορά εκατομμύρια ανθρώπους. Το γράμμα αυτό, γραμμένο επάνω σε φλούδα σημύδας από έναν εκτοπισμένο δικηγόρο που αρρώστησε ενώ δούλευε στο γκουλάγκ, μιλά για την ελπίδα του να ξαναδεί την οικογένειά του. Δεν τους ξαναείδε ποτέ.
Οι πιθανότητες επιβίωσης ενός αιχμαλώτου πολέμου εξαρτώνται τόσο από το ποια παράταξη τον αιχμαλωτίζει, όσο και από το χρονικό σημείο του πολέμου κατά το οποίο αιχμαλωτίζεται. Ο αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός κατορθώνει να ετοιμάσει και να αποστείλει περισσότερα από 27 εκατομμύρια δέματα προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες των κρατουμένων να επιστρέψουν σώοι στη πατρίδα τους.